راهنمای جامع کاشت بذر یونجه (Medicago sativa / Alfalfa)

یونجه، با نام علمی Medicago sativa، یکی از مهم‌ترین گیاهان علوفه‌ای در جهان است که به دلیل ارزش غذایی بالا، توانایی تثبیت نیتروژن در خاک و مقاومت به خشکی، به “ملکه علوفه‌ها” شهرت دارد. این گیاه از خانواده حبوبات (Fabaceae) بوده و به عنوان خوراک دام (به‌ویژه برای گاو، اسب و گوسفند) و همچنین در برخی موارد برای مصرف انسانی (جوانه‌ها و دمنوش) استفاده می‌شود. کاشت یونجه از بذر، روشی رایج برای ایجاد یک منبع علوفه‌ای پایدار و بهبود حاصلخیزی خاک است.

آشنایی با بذر یونجه

• اسم بذر: یونجه (Medicago sativa / Alfalfa)
• نام علمی: Medicago sativa
• یک معرفی کوتاه و کاربردی: یونجه گیاهی چندساله با ریشه‌های عمیق است که ساقه‌های متعدد و برگ‌های سه‌برگچه‌ای (شبیه شبدر) تولید می‌کند. گل‌های آن معمولاً بنفش رنگ هستند. یونجه به دلیل ریشه‌های عمیق خود می‌تواند به آب در اعماق خاک دسترسی پیدا کند و به خشکی مقاوم است. همچنین، با کمک باکتری‌های همزیست در ریشه‌هایش، نیتروژن هوا را تثبیت کرده و خاک را غنی می‌سازد.
• آیا یک‌ساله است یا چندساله؟: چندساله. (معمولاً برای ۵ تا ۱۰ سال یا بیشتر محصول می‌دهد).
• کاربردش چیه؟: علوفه دام (برای تولید یونجه خشک، سیلو و چرای دام), بهبود خاک (تثبیت نیتروژن), مصرف انسانی (جوانه‌ها، دمنوش).

روش کاشت

• چه خاکی لازم داره؟
  • بهترین نوع خاک: یونجه به خاکی با زهکشی عالی، حاصلخیز، عمیق و با pH مناسب نیاز دارد. خاک‌های لومی شنی یا لومی با pH بین ۶.۵ تا ۷.۵ (کمی اسیدی تا کمی قلیایی) برای آن ایده‌آل هستند. خاک باید عمیق باشد تا ریشه‌های یونجه بتوانند به خوبی در آن نفوذ کنند.
  • آیا به کود اولیه نیاز داره؟ بله، قبل از کاشت، آزمایش خاک برای تعیین نیازهای غذایی توصیه می‌شود. یونجه به فسفر، پتاسیم و کلسیم نیاز دارد. اضافه کردن کودهای فسفره و پتاسه بر اساس نیاز خاک قبل از کاشت ضروری است. یونجه به دلیل تثبیت نیتروژن، نیاز کمی به کود نیتروژنه اولیه دارد و حتی کود نیتروژنه بیش از حد می‌تواند مانع از تشکیل گره‌های تثبیت‌کننده نیتروژن شود.
  • چقدر باید بذر رو زیر خاک کرد؟ بذرها را در عمق ۰.۵ تا ۱.۵ سانتی‌متری خاک بکارید. کاشت عمیق‌تر می‌تواند مانع از جوانه‌زنی شود.
• کی بکاریمش؟
  • بهترین زمان کاشت:
    • اوایل بهار: پس از رفع خطر یخبندان و زمانی که دمای خاک به حداقل ۷ درجه سانتی‌گراد رسید (اواخر اسفند تا اواخر فروردین). این زمان به گیاه فرصت می‌دهد تا قبل از گرمای تابستان به خوبی مستقر شود.
    • اواخر تابستان/اوایل پاییز: در مناطق با زمستان‌های ملایم، می‌توانید در اواخر تابستان یا اوایل پاییز (شهریور تا مهر) نیز بکارید. این کار به گیاه فرصت می‌دهد تا قبل از زمستان ریشه‌دار شود.
  • چه دمایی برای جوانه‌زدنش خوبه؟ بین ۷ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد. (دمای ایده‌آل حدود ۱۸-۲۰ درجه سانتی‌گراد است).
• چطوری بکاریمش؟
  • مستقیم توی باغچه یا اول توی گلدون کوچیک (نشا)؟ کاشت مستقیم بذر در محل دائمی روش رایج و توصیه شده برای یونجه است.
  • آماده‌سازی بذر (تلقیح): بذرهای یونجه باید قبل از کاشت با باکتری‌های Rhizobium meliloti (تلقیح‌کننده یونجه) تلقیح شوند. این باکتری‌ها به تشکیل گره‌های ریشه‌ای و تثبیت نیتروژن کمک می‌کنند. این کار را درست قبل از کاشت انجام دهید.
  • فاصله بین هر بذر یا گیاه چقدر باشه؟
    • یونجه معمولاً به صورت پخش بذر (Broadcast) یا در ردیف‌های نزدیک به هم (حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر) کشت می‌شود.
    • میزان بذر مصرفی معمولاً بین ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم در هکتار است. برای باغچه‌های کوچک، بذرها را به صورت یکنواخت روی سطح آماده شده بپاشید.
  • آیا برای جوانه‌زدنش نور میخواد یا تاریکی؟ بذرهای یونجه برای جوانه‌زنی به نور خاصی نیاز ندارند، پس پس از کاشت، روی بذرها را با خاک بپوشانید.
• مراقبت‌های اولیش چیه؟
  • چقدر و چطوری آبش بدیم بعد از کاشت؟ بعد از کاشت، خاک را به آرامی و با دقت آبیاری کنید تا بذرها جابجا نشوند. تا زمان جوانه‌زدن و استقرار اولیه، خاک را همیشه مرطوب نگه دارید، اما نه خیس و غرقاب.
  • چند روز طول میکشه تا جوانه بزنه؟ حدود ۷ تا ۱۴ روز.

مراقبت‌های بعد از جوانه زدن و استقرار

• چقدر آب میخواد؟ متوسط تا زیاد. یونجه پس از استقرار، به دلیل ریشه‌های عمیق خود به خشکی مقاوم است. با این حال، برای تولید حداکثر محصول، به آبیاری منظم نیاز دارد، به‌ویژه در دوره‌های خشک. خاک باید همواره مرطوب باشد، اما هرگز غرقاب نشود.
• چقدر نور میخواد؟ آفتاب کامل. یونجه برای بهترین رشد و تولید محصول، نیاز به آفتاب کامل و مستقیم (حداقل ۶ تا ۸ ساعت نور مستقیم خورشید در روز) دارد.
• چه دمایی براش مناسبه؟ یونجه به طیف وسیعی از دماها مقاوم است. بهترین رشد را در دمای بین ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد دارد. به سرما و یخبندان مقاوم است و می‌تواند زمستان‌های سرد را تحمل کند.
• کود لازم داره؟ متوسط. پس از استقرار، یونجه به دلیل تثبیت نیتروژن، نیاز کمی به کود نیتروژنه دارد. اما به فسفر، پتاسیم و بور نیاز دارد. می‌توانید پس از هر برداشت (یا سالانه) بر اساس آزمایش خاک، کودهای فسفره و پتاسه به آن اضافه کنید.
• هرس کردن میخواد؟ بله، به صورت برداشت (چین).
• آفات و بیماری‌های رایجش چیه؟ یونجه ممکن است دچار شته، سوسک برگ‌خوار یونجه، و بیماری‌های قارچی مانند زنگ یونجه یا سفیدک پودری شود. مدیریت آفات و بیماری‌ها، تناوب زراعی و استفاده از واریته‌های مقاوم به پیشگیری از این مشکلات کمک می‌کند.

برداشت (چین)

• کی آماده برداشت میشه؟
  • اولین چین: یونجه معمولاً حدود ۶۰ تا ۷۵ روز پس از کاشت بذر (در شرایط ایده‌آل)، آماده اولین برداشت می‌شود.
  • چین‌های بعدی: پس از چین اول، می‌توانید هر ۴ تا ۶ هفته یک بار (بسته به شرایط رشد و آب و هوا) چین‌های بعدی را برداشت کنید. یونجه می‌تواند در طول فصل رشد چندین چین محصول دهد.
• نشانه‌های آماده شدن برای برداشت: بهترین زمان برای برداشت یونجه زمانی است که گیاه در مرحله گلدهی ۱۰ تا ۲۵ درصد قرار دارد. در این مرحله، کیفیت علوفه (پروتئین) در بالاترین حد خود قرار دارد.
• چطوری برداشتش کنیم؟
  • یونجه را با استفاده از داس، دروگر یا ماشین‌آلات کشاورزی، حدود ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر بالاتر از سطح زمین قطع کنید. این کار به رشد مجدد سریع‌تر گیاه کمک می‌کند.
  • پس از برداشت، یونجه را در مزرعه خشک کنید (به صورت یونجه خشک) یا برای سیلو کردن آماده کنید.
• بعد از برداشت چطوری نگهش داریم؟
  • یونجه خشک: پس از خشک شدن کامل در آفتاب، یونجه را به صورت عدل‌بندی شده یا فله‌ای در مکانی خشک و دارای تهویه مناسب (مانند انبار) نگهداری کنید.
  • سیلو: یونجه را می‌توان برای تولید سیلو (علوفه تخمیر شده) نیز استفاده کرد.