راهنمای جامع کاشت بذر نخود فرنگی (Pisum sativum / Pea)

نخود فرنگی، با نام علمی Pisum sativum، یکی از محبوب‌ترین سبزیجات فصل خنک است که به دلیل غلاف‌های سبز و دانه‌های شیرین و تردش شناخته می‌شود. این گیاه از خانواده حبوبات (Fabaceae) بوده و به دلیل توانایی در تثبیت نیتروژن خاک، به بهبود حاصلخیزی زمین نیز کمک می‌کند. نخود فرنگی سرشار از پروتئین، فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی است و می‌توان آن را هم به‌صورت تازه و هم منجمد شده در انواع غذاها، سالادها و سوپ‌ها استفاده کرد. کاشت نخود فرنگی از بذر، روشی آسان و بسیار لذت‌بخش برای داشتن این سبزی پرخاصیت در باغچه شماست.

آشنایی با بذر نخود فرنگی

• اسم بذر: نخود فرنگی (Pisum sativum / Pea)
• نام علمی: Pisum sativum
• یک معرفی کوتاه و کاربردی: نخود فرنگی گیاهی یک‌ساله و رونده است که غلاف‌های سبز حاوی دانه‌های گرد و شیرین تولید می‌کند. این گیاه به هوای خنک علاقه دارد و در اوایل بهار یا پاییز بهترین رشد را دارد. نخود فرنگی شامل انواع مختلفی مانند نخود فرنگی باغی (که نیاز به پوست گرفتن دارد) و نخود فرنگی برفی یا شیرین (که غلاف آن نیز خوراکی است) می‌شود.
• آیا یک‌ساله است یا چندساله؟: یکساله.
• کاربردش چیه؟: خوراکی (دانه‌ها و غلاف‌های جوان برای مصرف تازه، منجمد و پخته).

روش کاشت

• چه خاکی لازم داره؟
  • بهترین نوع خاک: نخود فرنگی به خاکی حاصلخیز، با زهکشی عالی، سبک تا متوسط و غنی از مواد آلی نیاز دارد. خاک‌های لومی شنی با pH بین ۶.۰ تا ۷.۵ (کمی اسیدی تا کمی قلیایی) برای آن ایده‌آل هستند. خاک نباید سنگین و رسی باشد، زیرا این امر مانع از رشد ریشه‌ها و پوسیدگی می‌شود.
  • آیا به کود اولیه نیاز داره؟ بله، اضافه کردن مقداری کمپوست یا کود حیوانی پوسیده به خاک قبل از کاشت، به تقویت رشد و تولید محصول کمک می‌کند. از آنجایی که نخود فرنگی نیتروژن را تثبیت می‌کند، نیاز زیادی به کود نیتروژنه ندارد؛ کودهای غنی از فسفر و پتاسیم می‌توانند مفید باشند.
  • چقدر باید بذر رو زیر خاک کرد؟ بذرها را در عمق ۲.۵ تا ۵ سانتی‌متری خاک بکارید.
• کی بکاریمش؟
  • بهترین زمان کاشت:
    • اوایل بهار: به محض اینکه خاک قابل کار شد و دمای هوا شروع به گرم شدن کرد (معمولاً ۲ تا ۴ هفته قبل از آخرین یخبندان مورد انتظار). نخود فرنگی به یخبندان‌های خفیف مقاوم است.
    • اواخر تابستان/اوایل پاییز: در مناطق با زمستان‌های ملایم، می‌توانید کشت پاییزی نیز داشته باشید تا برای برداشت در اواخر پاییز یا اوایل زمستان آماده شود.
  • چه دمایی برای جوانه‌زدنش خوبه؟ بین ۱۰ تا ۲۱ درجه سانتی‌گراد.
• چطوری بکاریمش؟
  • مستقیم توی باغچه یا اول توی گلدون کوچیک (نشا)؟ بهترین روش، کاشت مستقیم بذر در محل دائمی است. نخود فرنگی به جابجایی ریشه حساس است.
  • فاصله بین هر بذر یا گیاه چقدر باشه؟
    • بذرها را در ردیف‌های دوتایی یا سه‌تایی با فاصله ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر از هم بکارید.
    • فاصله بین ردیف‌ها را حدود ۶۰ تا ۹۰ سانتی‌متر در نظر بگیرید تا فضای کافی برای رشد و حمایت‌کننده‌ها (داربست) وجود داشته باشد.
  • آیا برای جوانه‌زدنش نور میخواد یا تاریکی؟ بذرهای نخود فرنگی برای جوانه‌زنی به نور خاصی نیاز ندارند، پس پس از کاشت، روی بذرها را با خاک بپوشانید.
• مراقبت‌های اولیش چیه؟
  • چقدر و چطوری آبش بدیم بعد از کاشت؟ بعد از کاشت، خاک را کاملاً آبیاری کنید. تا زمان جوانه‌زدن، خاک را همیشه مرطوب نگه دارید، اما نه خیس و غرقاب.
  • چند روز طول میکشه تا جوانه بزنه؟ حدود ۷ تا ۱۴ روز.

مراقبت‌های بعد از جوانه زدن و استقرار

• چقدر آب میخواد؟ متوسط تا زیاد. نخود فرنگی به آبیاری منظم و یکنواخت نیاز دارد، به‌ویژه در طول دوره‌های گلدهی و تشکیل غلاف. خاک باید همواره مرطوب باشد، اما هرگز غرقاب نشود. خشکی خاک می‌تواند باعث کاهش محصول و کیفیت دانه‌ها شود.
• چقدر نور میخواد؟ آفتاب کامل. نخود فرنگی برای بهترین رشد و تولید غلاف‌های پربار، نیاز به آفتاب کامل و مستقیم (حداقل ۶ تا ۸ ساعت نور مستقیم خورشید در روز) دارد.
• چه دمایی براش مناسبه؟ نخود فرنگی گیاه فصل خنک است و دمای بین ۱۳ تا ۲۴ درجه سانتی‌گراد را برای رشد ایده‌آل می‌داند. در دماهای بالاتر از ۲۷ درجه، رشد آن کند شده و ممکن است به گل برود یا تولید محصولش کاهش یابد.
• کود لازم داره؟ کم. از آنجایی که نخود فرنگی نیتروژن هوا را تثبیت می‌کند، نیاز کمی به کود نیتروژنه دارد. اما می‌توانید در طول فصل رشد، یک یا دو بار از کود مایع متعادل یا کود غنی از فسفر و پتاسیم استفاده کنید.
• هرس کردن میخواد؟ خیر، نخود فرنگی نیازی به هرس خاصی ندارد. اما نیاز به حمایت دارد. انواع رونده نیاز به داربست، فنس یا قیم برای بالا رفتن دارند. این کار به تهویه بهتر، جلوگیری از بیماری‌ها و آسان‌تر شدن برداشت کمک می‌کند.
• آفات و بیماری‌های رایجش چیه؟ نخود فرنگی ممکن است دچار شته، کرم‌های غلاف‌خوار، و بیماری‌های قارچی مانند سفیدک پودری یا پژمردگی فوزاریومی شود. تهویه خوب، تناوب زراعی، و آبیاری مناسب به پیشگیری از این مشکلات کمک می‌کند.

برداشت

• کی آماده برداشت میشه؟ نخود فرنگی معمولاً از حدود ۶۰ تا ۷۵ روز پس از کاشت بذر، آماده برداشت می‌شود (بسته به واریته و شرایط رشد).
• نشانه‌های آماده شدن برای برداشت:
  • نخود فرنگی باغی (shelling peas): زمانی که غلاف‌ها سبز روشن، پر و گرد شده‌اند و دانه‌ها داخل غلاف کاملاً مشخص و برجسته هستند. قبل از اینکه غلاف‌ها شروع به زرد شدن و سفت شدن کنند، برداشت کنید.
  • نخود فرنگی برفی/شیرین (snow/sugar snap peas): زمانی که غلاف‌ها به اندازه کامل خود رسیده‌اند، اما هنوز ترد و آبدار هستند. دانه‌ها هنوز کوچک و یا به تازگی شروع به رشد کرده‌اند.
• چطوری برداشتش کنیم؟
  • غلاف‌ها را با احتیاط از ساقه جدا کنید. مراقب باشید به گیاه آسیب نرسانید، زیرا گیاه به تولید غلاف‌های جدید ادامه می‌دهد.
  • برداشت منظم (هر ۲ تا ۳ روز یک بار) باعث تشویق گیاه به تولید بیشتر می‌شود.
• بعد از برداشت چطوری نگهش داریم؟
  • تازه: نخود فرنگی تازه را می‌توان در یک کیسه پلاستیکی در یخچال به مدت چند روز نگهداری کرد.
  • فریز کردن: برای نگهداری طولانی‌تر، نخود فرنگی را می‌توانید بلانچ (جوشاندن کوتاه در آب جوش و سپس شوک آب سرد) کرده و سپس فریز کنید. غلاف‌های نخود فرنگی برفی/شیرین را نیز می‌توان مستقیماً فریز کرد.